Onderzoekers brengen in bijna 3500 mensen DNA-fouten in kaart die leukemie kunnen veroorzaken
Van alle 60-plussers heeft veertig procent in het DNA van hun bloedcellen één of meerdere foutjes, die geassocieerd zijn met leukemie. Toch ontwikkelen maar heel weinig mensen daadwerkelijk de ziekte. In Cancer Cell laten onderzoekers van het Radboudumc, UMCG en IKNL precies zien welke fouten of combinaties van fouten de kans op kanker verhogen.
Wanneer per ongeluk een foutje ontstaat in het DNA van een bloedcel, kan deze cel harder gaan groeien en delen dan andere bloedcellen. Sneller delen is ook een eigenschap van tumorcellen. Toch veranderen zulke bloedcellen met een foutje niet direct in kanker. Sterker nog, nu blijkt dat bloedcellen met foutjes die geassocieerd zijn met leukemie veel voorkomen bij mensen die helemaal geen klachten hebben: bij veertig procent van de 60-plussers.
Een team onderzoekers, waaronder Joop Jansen en Aniek de Graaf van het Radboudumc, en Gerwin Huls en Isabelle van Zeventer van het UMC Groningen wilden weten wanneer bloedcellen met foutjes dan wél veranderen in tumorcellen. Dat was nog niet bekend. Ze analyseerden voor hun studie het DNA van meer dan 7000 bloedmonsters van 3359 mensen ouder dan zestig jaar uit het Groningse Lifelines cohort. Van de deelnemers waren twee of drie monsters beschikbaar, met telkens bijna vier jaar ertussen, zodat de onderzoekers de ontwikkeling van de bloedcellen met fouten konden volgen.
Gevolgen
Uit de studie blijkt dat de aanwezigheid van groepen cellen met foutjes de kans op leukemie verhoogt. Ook vormen deze cellen een risicofactor voor ontstekingsziekten die veel voorkomen bij veroudering, zoals hart- en vaatziekten en COPD. De onderzoekers laten precies zien welke DNA-fouten de snelste groei van bloedcellen en het hoogste risico op bloedkanker geven, zoals een fout in het gen JAK2. Verder tonen ze aan dat de combinatie met een afwijking van het bloed, zoals bloedarmoede, een grotere kans geeft op kanker.
Van alle mensen die meededen aan de studie waren ook veel andere gegevens bekend. Bijvoorbeeld of ze roken, hoeveel alcohol ze drinken, welke medicijnen ze gebruiken en welk werk ze doen. De onderzoekers vonden geen verband tussen de toename van bloedcellen met fouten in het DNA, en factoren waarvan bekend is dat ze de kans op kanker verhogen, zoals roken, alcoholinname en overgewicht.
Volgens laboratoriumspecialist Aniek de Graaf is het op dit moment niet nuttig om alle 60-plussers te gaan screenen op fouten in hun bloedcellen. ‘Wat ons betreft heeft dat weinig zin als je gezond bent. Je kunt namelijk niks doen aan die fouten. We zien geen verband met risicofactoren, zoals roken. Daarnaast verhogen fouten de kans op leukemie, maar die kans is nog steeds heel klein. Pas als je met klachten bij de dokter komt, is een analyse van bloedcellen belangrijk, omdat dit gevolgen kan hebben voor de behandeling en het monitoren van het beloop.’
Nu bekend is welke specifieke groepen een zeer hoog risico lopen, is wel een eerste stap gezet naar preventie. Hoogleraar Experimentele Hematologie Joop Jansen: ‘Met ons vervolgonderzoek zoeken we verder naar genetische factoren en omgevingsfactoren die de ontwikkeling van leukemie beïnvloeden, vooral bij de mensen met een hoog risico.’
Over de publicatie
Dit onderzoek is gepubliceerd in Cancer Cell: Evolutionary landscape of clonal hematopoiesis in 3359 individuals from the general population. Isabelle van Zeventer, Aniek de Graaf, Jonas Salzbrunn, Ilja Nolte, Priscilla Kamphuis, Avinash Dinmohamed, Bert van der Reijden, Jan Jacob Schuringa, Joop Jansen, Gerwin Huls.
Door Annemarie Eek, Wetenschapsvoorlichter Radboudumc
