Kanker is een complexe ziekte die lang niet altijd makkelijk te genezen is. Gelukkig is de overlevingskans van mensen met kanker de laatste decennia wél toegenomen. In 2021 waren 2 van de 3 mensen vijf jaar na de diagnose kanker nog in leven. Dat aantal is vooral toegenomen door snellere en nauwkeuriger diagnoses en betere behandelingen. Ook de kwaliteit van leven van mensen met kanker of die kanker hebben gehad is aanzienlijk verbeterd. Sommige mensen genezen, andere mensen leven met kanker zonder veel klachten. Steeds vaker overlijden mensen mét kanker in plaats van áán kanker. We vroegen hoogleraar Kanker­epidemiologie Bart Kiemeney naar de mijlpalen in 100 jaar onderzoek naar kanker én de toekomstperspectieven op dit gebied.

Kanker voorkomen

Hoe eerder kanker wordt ontdekt, hoe beter de ziekte kan worden behandeld. Door mensen op tijd te screenen kunnen we erger voorkomen. Bevolkingsonderzoek maakt het mogelijk om ziektes in een vroeg stadium te ontdekken, waardoor vroeg met een behandeling kan worden gestart. Bart: “Sinds de jaren 70 is er gestart met het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker wat in de jaren 80 is uitgebreid naar borstkanker en recent naar darmkanker. Het bevolkingsonderzoek is één van de belangrijke mijlpalen in de afgelopen decennia. Bij darmkanker en baarmoederhalskanker kun je ook echt kanker voorkomen doordat je ook screent op goedaardige afwijkingen die uiteindelijk wel kwaadaardig kunnen worden. Die kun je vervolgens weghalen waardoor je het ontwikkelen van deze vorm van kanker ook daadwerkelijk kan stoppen.”

Impactvolle veranderingen

Als we verder teruggaan in de tijd is het ontdekken van risicofactoren ook belangrijk geweest. Bart: “Sinds in de jaren vijftig van de vorige eeuw bekend werd dat roken een risicofactor is voor kanker, is met behulp van publiekscampagnes en andere maatregelen zoals hogere accijns op sigaretten en een ontmoedigingsbeleid ervoor gezorgd dat het aantal rokers drastisch is verlaagd. Nog niet genoeg, maar je ziet wel dat minder roken al een enorm positief effect heeft gehad op het aantal kanker­diagnoses.” Nog steeds overlijden in Nederland elk jaar ongeveer 30.000 mensen aan de gevolgen van roken. Niet alleen roken maar ook bijvoorbeeld onbeschermd zonnen, ongezonde voeding, onvoldoende beweging, overgewicht en het drinken van alcohol zijn ontdekt als belangrijke oorzaken van kanker. Bart: “Gewoon domme pech en een bepaalde aanleg speelt altijd een rol bij het krijgen van kanker. Maar als we mensen kunnen attenderen dat desondanks zelf invloed kunnen uitoefenen op hun risico op kanker kan dit grote effecten hebben. We weten overigens dat een gezonde leefstijl ook voor mensen die al kanker hebben, of hebben gehad, zeer belangrijk is.”

Facts and figures

Sinds 1989 wordt elke patient met kanker geregistreerd in de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) van Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Bart: “Die registratie is ontzettend belangrijk voor het onderzoek naar kanker. Door deze cijfers kun je goed controleren wat het effect is van nieuwe behandelingen in de dagelijkse praktijk. Nieuwe behandelingen worden altijd op een relatief kleine geselecteerde groep patiënten getest in een experimentele situatie. Door de NKR zien we dat die effecten ook in de dagelijkse praktijk worden gezien. Het levert een schat aan wetenschappelijk onderbouwde kennis en inzichten op die direct waardevol zijn voor de praktijk.” Daarnaast is de centralisatie van de zorg belangrijk. Bart: “­Oncologen, radiologen en chirurgen hebben met elkaar afgesproken hoeveel ­patiënten je van elk type kanker minimaal per jaar moet zien om nog een bepaalde behandeling bij dat type te mogen uitvoeren. De zogenoemde SONCOS-normen. Door die afspraken over centralisatie kan sneller en meer ervaring worden opgebouwd waardoor de prognose van die patienten verbetert. Bij ­sommige vormen van kanker is hiermee grote ­vooruitgang geboekt.”

‘De hoop is wél dat de kankervormen die nu nog een slechte ­prognose hebben een chronische ­ziekte ­kunnen worden.
Of nog beter, een goed te behandelen acute ­ziekte.’

Prof. dr. Bart Kiemeney – Foto: Radboudumc

Gerichter behandelen

Een belangrijke stap voorwaarts in de behandeling van kanker is ook het steeds gerichter kunnen bestralen van ­tumoren door bijvoorbeeld protonentherapie en MRI-gestuurde bestraling. Bart: “Het ­Radboudumc beschikt sinds oktober 2020 over de MR-Linac. Deze hypermoderne machine combineert de functies van een MRI-scanner en een bestralingsapparaat. De bestraling op de gezonde weefsels om de tumor heen wordt daarmee minder terwijl je een hogere dosis kunt geven op de tumor zelf. De kans op bijwerkingen wordt daarmee lager en de kans op genezing hoger.”

Waar liggen kansen?

Dankzij wetenschappelijk onderzoek weten we dat elke kanker anders is en iedere tumor zijn eigen DNA-afwijkingen kent. Hierdoor is het effect van een behandeling niet voor iedereen hetzelfde. Door naar onderliggende genetische defecten te kijken, wordt kan steeds vaker een therapie voorgeschreven worden die een hoge kans heeft op succes. Een meer persoonsgerichte behandeling dus. Bart: “Ik verwacht dat het aantal middelen dat gericht is op specifieke afwijkingen in de tumor de komende jaren een boost zal krijgen. Met als gevolg dat gepersonaliseerde therapie enorm uitgebreid zal worden. Dit wordt nu vooral gebruikt bij patiënten in het laatste stadium van de ziekte waarbij al uitzaaiingen zijn. Maar ik verwacht dat dat ook steeds vaker zal gaan gebeuren in een vroeger stadium van de ziekte. Dat zou er ook toe kunnen leiden dat straks minder operaties of bestralingen nodig zijn.”

Het aantal middelen dat ­gericht is op specifieke
afwijkingen in de tumor zal een boost krijgen

Een andere kans ligt bij immuuntherapie. Bart: “Met immuuntherapie willen we ervoor zorgen dat het eigen immuunsysteem de kankercellen aanvalt. Dat kan met medicatie die erop gericht is om specifieke mechanismen van het immuunsysteem een oppepper te geven. Daarnaast kunnen in sommige situaties cellen worden afgenomen van de patiënt en worden bekeken op hun afwijkingen. Daar worden gericht antistoffen tegen gemaakt en die worden vervolgens weer teruggegeven aan de patiënt. Het is hoopgevend maar nog niet toepasbaar op elke kankersoort. Er is nog veel onderzoek nodig op het gebied van immuun­therapie maar na decennia van tegenvallende resultaten is de vooruitgang die de laatste 10 jaar al is geboekt ronduit spectaculair.”

Komen we ooit van kanker af?

“Nee, nooit” zegt Bart resoluut. “Hoewel kanker natuurlijk ook op heel jonge leeftijd voorkomt moet je het toch zien als een verouderingsziekte. Door het delen van cellen krijg je altijd mutaties. Normaal gesproken worden die mutaties weggewerkt door allerlei reparatiemechanismen binnen je lichaam. Maar die gaan met het stijgen van de leeftijd ook slijtage vertonen. De evolutie heeft ervoor gezorgd dat die beschermingsmechanismen goed werken tot een jaar of 40 of 50. Maar daarna niet meer zo goed. Je stapelt dus mutaties op in je cellen en als je pech hebt kan een bepaalde combinatie van die mutaties ergens in je lichaam tot kanker leiden. Je zult dus nooit alle kanker kunnen voorkomen. Maar de hoop is wél dat de kankervormen die nu nog een slechte prognose hebben een chronische ziekte kunnen worden. Of nog beter, een goed te behandelen acute ziekte.”

Wil jij ook dat het perspectief voor mensen met kanker in de toekomst verder verbetert?

Door ­structureel te ­steunen help je het Radboud ­Oncologie Fonds en daarmee ­innovatief onderzoek tegen kanker in het Radboudumc!

Meer informatie over structureel doneren is hier te vinden.

Liever eenmalig een donatie doen? Dat kan ook. Via ons rekening­nummer NL34RABO 033 0000 039 o.v.v. 307552220010 t.n.v. ­Stichting ­Radboud Fonds inzake Radboud Oncologie Fonds.