Onderzoekers brengen in bijna 3500 mensen DNA-fouten in kaart die leukemie kunnen veroorzaken

Van alle 60-plussers heeft veertig procent in het DNA van hun bloedcellen één of meerdere foutjes, die geassocieerd zijn met leukemie. Toch ontwikkelen maar heel weinig mensen daadwerkelijk de ziekte. In Cancer Cell laten onderzoekers van het Radboudumc, UMCG en IKNL precies zien welke fouten of combinaties van fouten de kans op kanker verhogen.

Wanneer per ongeluk een foutje ontstaat in het DNA van een bloedcel, kan deze cel harder gaan groeien en delen dan andere bloedcellen. Sneller delen is ook een eigenschap van tumorcellen. Toch veranderen zulke bloedcellen met een foutje niet direct in kanker. Sterker nog, nu blijkt dat bloedcellen met foutjes die geassocieerd zijn met leukemie veel voorkomen bij mensen die helemaal geen klachten hebben: bij veertig procent van de 60-plussers.

Een team onderzoekers, waaronder Joop Jansen en Aniek de Graaf van het Radboudumc, en Gerwin Huls en Isabelle van Zeventer van het UMC Groningen wilden weten wanneer bloedcellen met foutjes dan wél veranderen in tumorcellen. Dat was nog niet bekend. Ze analyseerden voor hun studie het DNA van meer dan 7000 bloedmonsters van 3359 mensen ouder dan zestig jaar uit het Groningse Lifelines cohort. Van de deelnemers waren twee of drie monsters beschikbaar, met telkens bijna vier jaar ertussen, zodat de onderzoekers de ontwikkeling van de bloedcellen met fouten konden volgen.

Gevolgen

Uit de studie blijkt dat de aanwezigheid van groepen cellen met foutjes de kans op leukemie verhoogt. Ook vormen deze cellen een risicofactor voor ontstekingsziekten die veel voorkomen bij veroudering, zoals hart- en vaatziekten en COPD. De onderzoekers laten precies zien welke DNA-fouten de snelste groei van bloedcellen en het hoogste risico op bloedkanker geven, zoals een fout in het gen JAK2. Verder tonen ze aan dat de combinatie met een afwijking van het bloed, zoals bloedarmoede, een grotere kans geeft op kanker.

Van alle mensen die meededen aan de studie waren ook veel andere gegevens bekend. Bijvoorbeeld of ze roken, hoeveel alcohol ze drinken, welke medicijnen ze gebruiken en welk werk ze doen. De onderzoekers vonden geen verband tussen de toename van bloedcellen met fouten in het DNA, en factoren waarvan bekend is dat ze de kans op kanker verhogen, zoals roken, alcoholinname en overgewicht.

Volgens laboratoriumspecialist Aniek de Graaf is het op dit moment niet nuttig om alle 60-plussers te gaan screenen op fouten in hun bloedcellen. ‘Wat ons betreft heeft dat weinig zin als je gezond bent. Je kunt namelijk niks doen aan die fouten. We zien geen verband met risicofactoren, zoals roken. Daarnaast verhogen fouten de kans op leukemie, maar die kans is nog steeds heel klein. Pas als je met klachten bij de dokter komt, is een analyse van bloedcellen belangrijk, omdat dit gevolgen kan hebben voor de behandeling en het monitoren van het beloop.’

Nu bekend is welke specifieke groepen een zeer hoog risico lopen, is wel een eerste stap gezet naar preventie. Hoogleraar Experimentele Hematologie Joop Jansen: ‘Met ons vervolgonderzoek zoeken we verder naar genetische factoren en omgevingsfactoren die de ontwikkeling van leukemie beïnvloeden, vooral bij de mensen met een hoog risico.’

Over de publicatie

Dit onderzoek is gepubliceerd in Cancer CellEvolutionary landscape of clonal hematopoiesis in 3359 individuals from the general population. Isabelle van Zeventer, Aniek de Graaf, Jonas Salzbrunn, Ilja Nolte, Priscilla Kamphuis, Avinash Dinmohamed, Bert van der Reijden, Jan Jacob Schuringa, Joop Jansen, Gerwin Huls.


Door Annemarie Eek, Wetenschapsvoorlichter Radboudumc

De behandeling van leukemie is in de afgelopen jaren stap voor stap vooruitgegaan. Deze vooruitgang is te danken aan het doen van wetenschappelijk onderzoek. Echter, sommige type leukemie blijven nog achter in deze vooruitgang. Dr. Florentien in ’t Hout is met haar onderzoeksteam op zoek naar een nieuwe manier om deze patiënten te kunnen behandelen. Wat gaat er precies fout bij deze groep waardoor de leukemie zich kan blijven ontwikkelen, en hoe kunnen we dat proces onderbreken…

Een agressieve vorm van bloedkanker
Leukemie is kanker van jonge bloedcellen (voorlopercellen). Deze voorlopercellen zijn nodig om zowel rode als witte bloedcellen en bloedplaatjes te maken. Rode bloedcellen brengen zuurstof naar de organen. Witte bloedcellen zijn nodig voor de afweer tegen indringers in het lichaam zoals bacteriën en virussen én het herkennen en opruimen van kankercellen. Bloedplaatjes zijn belangrijk voor de bloedstolling. In het beenmerg worden alle bloedcellen gemaakt. Acute Myeloïde Leukemie (AML) is een agressieve vorm van bloedkanker die in het beenmerg ontstaat. Elk jaar krijgen in Nederland ongeveer 700 mensen de diagnose (AML). Bij AML wordt een groot aantal afwijkende, te jonge bloedcellen aangemaakt. Dit gaat ten koste van de aanmaak van gezonde volwassen bloedcellen. AML is een levensbedreigende ziekte. Zonder behandeling overlijden patiënten in de meeste gevallen binnen enkele maanden. Florentien: “Gelukkig reageren de meeste mensen met AML steeds vaker goed op behandeling. In de afgelopen decennia heeft de behandeling van AML grote stappen gemaakt.”

Niet altijd een goede levensverwachting
Helaas zijn voor een aantal patiënten de vooruitzichten nog steeds niet goed. Florentien: “We kunnen op basis van fouten in het DNA-onderscheid maken tussen patiënten die goed reageren op bepaalde behandelingen en patiënten waarbij deze aanpak niet het gewenste resultaat heeft. Ons onderzoek gaat over een groep van 5 tot 10 procent van de patiënten met AML die in hun DNA een fout hebben opgelopen in het RUNX1 gen, en die slecht reageren op de huidige therapie. Op dit moment worden deze patiënten behandeld met intensieve chemotherapie en soms stamceltransplantatie. Deze behandeling tast naast de zieke cellen ook de gezonde cellen aan. Ondanks de behandeling overleeft slechts 10 tot 20 procent van de patiënten met deze vorm van AML de eerste 5 jaar na de diagnose. Florentien: “Wij willen voor deze groep doeltreffende nieuwe behandelingen ontwikkelen om ook deze patiënten beter te kunnen behandelen.”


Generaals van het immuunsysteem
Nog niet zo lang geleden, eind 2021, is ontdekt dat in het beenmerg van patiënten met fouten in het RUNX1 gen meer van een bepaald type afweercellen hebben, en dat deze cellen ook de fout in RUNX1 in hun DNA meedragen. Het gaat hierbij om plasmacytoïde dendritische cellen (pDCs). We weten dus nog niet zo heel lang dat deze pDCs in grotere aantallen aanwezig zijn bij RUNX1 patiënten. Deze cellen gedragen zich als een soort generaals die andere afweercellen (soldaten) van het immuunsysteem aansturen. Ze kunnen de soldaten opdrachten geven om harder te vechten, maar ook om zich even gedeisd te houden. Florentien: “Wij denken dat de generaals bij patiënten met deze afwijking niet de juiste opdrachten geven aan de soldaten en dat de leukemie zich daarom kan ontwikkelen en agressiever kan gedragen.”

Meer kennis nodig
Het onderzoeksteam wil de karakteristieken en de functies van de abnormale pDCs in RUNX1 gemuteerde AML patiënten in kaart brengen. Florentien: “Er moet iets zijn wat we nu nog niet weten maar waar we in de toekomst misschien wel een behandeling op kunnen richten. Daarom willen wij weten hoe deze generaals er precies uitzien en wat voor (verstoorde) functies zij hebben. We zoeken naar de verschillen tussen patiënten met een fout in het RUNX1-gen en zonder deze fout.


‘Kunnen we het immuun­systeem ook gebruiken om de ziekte aan te vallen?’



Als wij weten wat er fout gaat, kunnen we hopelijk reeds bestaande geneesmiddelen die het immuunsysteem reguleren inzetten zodat de natuurlijke afweer tegen de kankercellen weer hersteld wordt. Ook deze groep patiënten willen we een goede behandeling en betere prognose kunnen bieden. Ja, dát is het ultieme doel.”


Help jij dr. Florentien in ’t Hout, dr. Mylène Gerritsen en prof. dr. Joop Jansen mee hun ­onderzoek naar Acute Myeloïde Leukemie te ­realiseren?

Het onderzoeksteam met v.l.n.r dr. Mylène Gerritsen, dr. Florentien in ’t Hout en prof. dr. Joop Jansen

Wil je liever je donatie ­overmaken via ons rekening­nummer?
Dat kan via ­NL34RABO 033 0000 039 o.v.v. 307676230005 t.n.v. ­Stichting ­Radboud Fonds inzake Radboud ­Oncologie Fonds.

© Copyright 2018 - 2024 Radboud Oncologiefonds - Alle rechten voorbehouden | Webdesign & Realisatie door Twin Digital